Ích mẫu

Cây ích mẫu là một trong những cây thuốc quý trong dân gian với nhiều công dụng chữa bệnh thần kỳ. Nó ngày càng được biết đến rộng rãi, đặc biệt biệt là trong giới Y học cổ truyền thường dùng loại thảo dược này để làm vị thuốc hoạt huyết, lợi tiểu, chữa các bệnh về phụ sản như rối loạn kinh nguyệt, đau bụng sau đẻ và một số chấn thương ngoài da. Cây có thể dùng làm thuốc ở dạng tươi hoặc khô đều rất hiệu quả.

Cây ích mẫu là gì?

Cây ích mẫu là loài cây thân thảo có hoa, có nguồn gốc từ Đông Á, nhưng ngày nay đã được phân bố tới nhiều nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Theo dân gian, tên gọi của cây thuốc này là bắt nguồn từ công dụng chữa bệnh của nó. “Ích” tức là lợi ích, “mẫu” là người mẹ, ý muốn nói rằng nó có rất nhiều lợi ích cho phụ nữ có con nhỏ nên người xưa mới đặt tên là ích mẫu.

Tên khoa học

Leonurus japonicas, thuộc họ Lamiaceae (Hoa Môi).

Mô tả cây ích mẫu 

Đây là loài cây có chu kỳ sống khá lâu, kéo dài từ 1-2 năm và có chiều cao trung bình từ 0,5 tới 1m.
Phần thân: vòng thân cây có hình vuông, xung quanh thân có nhiều rãnh nhỏ, cây ít phân nhánh, phủ nhiều lông nhỏ và ngắn.

Phần lá: lá ở gốc, phiến lá hình tim, có cuống dài, mép có răng cưa khá sâu và thô; lá ở thân thỉ có cuống ngắn hơn, phiến lá thường sẽ xẻ thành 3 thùy, mỗi thùy như vậy cũng sẽ có răng cưa thưa; lá mọc đối thì sẽ có nhiều hình dạng khác nhau tùy thuộc vào vị trí nó sẽ mọc; còn lá phần trên cùng đa số sẽ không chia thùy và hầu hết cũng không có cuống.

Phần hoa: thường sẽ mọc vòng xen kẽ lá, tràng hoa có màu hồng, xẻ thành thành 2 môi gần bằng nhau. Mùa hoa trổ bông thường sẽ rơi vào mùa hè, tầm khoảng từ tháng 3 cho tới tháng 5.

Phần quả: rất nhỏ, có 2-3 cạnh, vỏ ngoài màu xám nâu. Cây thường sẽ kết quả sau mùa hoa rụng tức khoảng tháng 6 và tháng 7.

Thành phần hóa học 

Trên cơ sở dược lý, người ta thấy trong ích mẫu có 2 loại hoạt chất chất là hoạt chất tan trong ete có công dụng ức chế tử cung và một loại hoạt chất nữa không tan được trong ete có công dụng là kích thích tử cung.

Ngoài ra, gần đây, người ta nghiên cứu được có 3 flavonozit, một trong số đó là rutin, một là glucozit và một ít tannin.

Phân bố

 Cây ích mẫu thường mọc hoang, chủ yếu là ở ven sông, ven suối nơi đất cát, ruộng hoang hay ven đường. Ngày càng được biết đến nhiều với công dụng trị bệnh hiệu quả, gần đây, một số nhà vườn đang bắt đầu trong cây thuốc này để làm thuốc đáp ứng nhu cầu sử dụng của con người.

Thu hái – sơ chế 

Công việc thu hái cây ích mẫu thường sẽ được thực hiện khi cây bắt đầu chớm ra hoa. Khi thu hái, người ta sẽ cắt phần trên, chừa lại phần gốc cách mặt đất tầm 5-10 cm để cây vẫn có thể tiếp tục sinh sống và phát triển. Sauk hi đem về, tùy vào mục đích sử dụng mà người ta sẽ để cây tươi hay rửa sạch, cắt nhỏ rồi đem phơi khô. Tuy nhiên, nếu bạn không dùng ngay thì nên nên đem phơi khô, như thế sẽ bảo quản được rất lâu.

Tính vị

Theo Đông y, cây ích mẫu có vị đắng, hơi cay, tính mát , đi vào tâm bào và kinh can.

Công dụng và cách dùng của cây ích mẫu

Điều trị mụn nhọt, mưng mủ 

Nguyên liệu: ích mẫu tươi hoặc khô (20g)

Cách dùng: cho cay ich mau đã chuẩn bị vào nồi rồi đổ ngập nước, sau đó, nấu cạn cho đến khi lượng nước chỉ còn ½ lượng nước ban đầu. Nấu xong, để nguội rồi vệ sinh vùng da bị tổn thương mỗi ngày 3-4 lần cho đến khi trị khỏi.

Điều trị sau sinh cho các bà bầu bị máu ứ tích tụ không ra được 

Nguyên liệu: ích mẫu tươi (50g)

Cách dùng: giã lấy nước cốt rồi uống đều đặn mỗi ngày một chén nhỏ.

Trị tắc tia sữa 

Nguyên liệu: ích mẫu khô (20g)

Cách dùng: tán thành bột rồi hòa với nước, sau đó bôi lên vú.

Trị viêm tai 

Nguyên liệu: ngọn và lá non của ích mẫu (50g)

Cách dùng: đem giã nát ra rồi lấy nước cốt nhỏ vào tai 1 lần mỗi ngày.

Điều trị kiết lỵ cho trẻ 

Nguyên liệu: lá non và búp của cây ích mẫu (10g)

Cách dùng: đem nấu chung với cháo rồi hằng ngày cho trẻ ăn tới lúc hết bệnh thì dừng.

Điều trị bệnh trĩ

Nguyên liệu: ích mẫu tươi (50g)

Cách dùng: giã nát sau đó vắt lấy nước cốt uống, dùng đều đặn mỗi ngày cho tới khi lành bệnh.

Bổ huyết điều kinh

Nguyên liệu: ích mẫu (80g), nga truật (60g), củ gấu (40g), ngải cứu (40g), hương nhu (30g) với nhau rồi tán bột, luyện cùng với đường làm thành viên to bằng hạt đậu xanh. Cứ mỗi ngày uống đủ 60 viên chia đều làm 3 lần uống.

Điều trị kinh nguyệt không đều, tắc kinh, đau bụng kinh ở phụ nữ

Nguyên liệu: ích mẫu khô (10g), đương quy (10g), xích thược (10g), mộc hương (5g)

Cách dùng: đem tất cả nguyên liệu phơi lại thật khô rồi tán thành bột, sau đó quấy chung với nước uống hàng ngày.

Điều trị huyết áp cao 

Nguyên liệu: ích mẫu (10g), rau ngô (10g), hy thiêm thảo (10g), hạ khô thảo (5g)

Cách dùng: cho tất cả nguyên liệu đã chuẩn bị vào nồi rồi đổ ngập nước, sau đó, nấu cạn còn tầm 2 chén nước thì dừng lại. Kiên trì uống mỗi ngày sẽ thấy hạ chỉ số huyết áp.

Tác dụng thông tiểu, hỗ trợ điều trị bệnh viêm thận cấp tính

Nguyên liệu: quả ích mẫu khô (25-30 quả)

Cách dùng: lấy nguyên liệu đã chuẩn bị đem sắc với 800ml nước, tới khi sắc cạn còn khoảng 350ml thì chia 2-3 lần uống mỗi ngày.

Liều lượng nên dùng

Để đạt hiệu quả cao nhất bạn nên dùng vị thuốc này trước mỗi bữa ăn.

Liều dùng Cao ích mẫu cho người lớn như thế nào?

Đối với nước cốt ích mẫu, mỗi ngày chỉ nên uống 2 lần, mỗi lần như vậy trung bình 1 muỗng canh (15ml).

Liều dùng Cao ích mẫu cho trẻ em như thế nào?

Những trẻ em dưới 12 tuổi nên hạn chế dùng vị thuốc này.

Cách bảo quản

Để bảo quản được lâu, bạn nên đem phơi khô rồi cất ở những nơi thoáng mát, khô ráo, có nhiệt độ trung bình dưới 30 độ.

Lưu ý sử dụng

Không dùng cho người huyết hư, đồng tử giãn

Phụ nữ mang thai không nên dùng.